بررسی برخی ویژگی‌های کارکردی و بوم‌شناختی گونه اندمیک .Nepeta eremokosmos Rech. f و جایگاه حفاظتی آن در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار بخش تحقیقات گیاهشناسی، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

3 استاد بخش تحقیقات گیاهان دارویی، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.

چکیده

پونه‌سای بیابانی (.Nepeta eremokosmos Rech.f) از تیره نعنا (Lamiaceae)، گونه اندمیک ایران است. در پژوهش حاضر تأثیر شرایط محیطی بر عملکرد صفت‌­های رویشی و ترکیب‏‌های اسانس این گونه بومی استان سمنان مورد بررسی قرارگرفت. در سه رویشگاه با ارتفاع‌‏های مختلف، قطعه نمونه (پلات‏‌هایی) به روش تصادفی نظام‌­مند (سیستماتیک) استقرار یافت و در هر قطعه، صفت­‌های رویشی این گونه اندازه‏‌گیری شد. در هر رویشگاه، نمونه‏‌های خاک بطور تصادفی برداشت شد و برخی ویژگی­‌های فیزیکوشیمیایی آنها اندازه‏‌گیری شد. سرشاخه‌‏های گلدار گیاه از رویشگاه‏‌های طبیعی جمع‌‏آوری شد و ترکیب‌‏های اسانس آنها با استفاده از کروماتوگراف گازی شناسایی شد. برای تعیین ارتباط صفت‌های رویشی و مواد مؤثره با عوامل محیطی از تحلیل همبستگی و تجزیه مؤلفه‌‏‏های اصلی استفاده شد. تجزیه واریانس صفت‌های رویشی نشان­ داد که بین سه رویشگاه ازنظر ارتفاع گیاه، قطر و سطح تاج‌‏پوشش، سطح برگ و زی‌توده تفاوت معنی‏‌داری وجود دارد. مقایسه میانگین صفت‌های رویشی نشان­ داد که بیشترین مقادیر ارتفاع، قطر تاج‌‏پوشش، سطح تاج‌‏پوشش، سطح برگ و زی‌توده، به‌‏ترتیب با cm20.8، cm4.1، 2.3%، cm234.1 و g30.1 به رویشگاه مومن‌آباد مربوط است. تجزیه واریانس اجزای اسانس این گونه در سه رویشگاه تفاوت معنی‏‌داری را بین مواد مؤثره نشان­داد. در رویشگاه مومن‏آباد، مواد مؤثره اصلی 8،1-سینئول، aα4α,7aα,7-نپتالاکتون و پارا-سیمن، به‏ترتیب با 8/50، 2/7 و 5/6% بودند. مواد مؤثره اصلی در دو رویشگاه دیگر، 8،1-سینئول، میرتنال و پارا-سیمن به‌‏ترتیب با 23.8، 11.1 و 10.9% در حجاج، و 20، 8.7 و 8.1% در جوین بودند. تجزیه واریانس پارامترهای فیزیکوشیمیایی خاک تفاوت معنی‏‌داری را بین سه رویشگاه نشان داد. در میان عوامل محیطی، ارتفاع، بارندگی سالانه، دمای سالانه، بیشینه دمای گرم‌ترین ماه، N، P، K، OM، گچ و آهک بیشترین همبستگی معنی‌‏دار را با صفت‌های رویشی و ترکیب‏‌های اسانس این گیاه داشتند. براساس معیار IUCN، جایگاه حفاظتی این گونه در ایران در بحران انقراض تعیین شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. Acimovic, M., Loncar, B., Pezo, M., Stankovic Jeremic, J., Cvetkovic, M., Rat, M. & Pezo, L. (2022). Volatile compounds of Nepeta nuda from Rtanj Mountain (Serbia). Horticulturae, 8(2), 85. DOI: 10.3390/horticulturae8020085
  2. Adams, R. P. (2007). Identification of essential oil components by gas chromatography/mass spectrometry. 4th ed. Carol Stream, Illinois: Allured Publishing Corporation.
  3. Anonymous, Guidelines for laboratory analysis of soil and water samples, no. 467. Tehran: Vice Presidency for Planning and Supervision Publications. [In Persian]
  4. Arzani, H. & Abedi, M. (2015). Rangeland assessment (vegetation measurement). Tehran: University of Tehran Press. [In Persian]
  5. Asgarpanah, J., Sarabian, S. & Ziarati, P. (2014). Essential oil of Nepeta genus (Lamiaceae) from Iran: a review. Journal of Essential Oil Research, 26(1), 1-12. DOI: 1080/10412905.2013.851040
  6. Formisano, C., Rigano, D. & Senatore, F. (2011). Chemical constituents and biological activities of Nepeta Chemistry & Biodiversity, 8(10), 1783-1818. DOI: 10.1002/cbdv. 201000191
  7. Ghasemi Pirbalouti, A., Barani, M., Hamedi, B., Ataei Kachouei, M. & Karimi, A. (2013). Environment effect on diversity in quality and quantity of essential oil of different wild populations of Kerman thyme. GENETIKA, 45(2), 441-450. DOI: 2298/GENSR1302441P
  8. Goldansaz, S.M., Jafarian Jeloudar, Z., Safaeian, R. & Sonboli, A. (2019). Investigation of some ecological and functional characteristics of Nepeta asterotricha in different habitats in Yazd province. Journal of Plant Ecosystem Conservation, 7(14), 137-150. [In Persian]
  9. Hashemi Moghaddam, H., Jafari, A. A., Sefidkon, F. & Kalate Jari, S. (2023). Influence of climatic factors on essential oil content and composition of 20 populations of Nepeta binaloudensis Jamzad from Iran. Applied Biological Chemistry, 66(2), 1-10. DOI: 1186/s13765-022-00750-6
  10. Hassler, M. (1994-2024). World plants: synonymic checklist and distribution of the world flora. Version 19.1; last update March 1st, 2024. Retrieved March 8, 2024, from https://www.worldplants.de/
  11. Hussain, H., Al-Harrasi, A. & Green, I. R. (2016). Pune-sa (Nepeta) oils. In: Preedy, V. R. (ed.), Essential oils in food preservation, flavor and safety, pp. 875-895. Amsterdam: Elsevier.
  12. Imani Dizajeyekan, Y., Razban Haghighi, A. & Ebrahimi Gajoti, T. (2016). Regional altitude and soil physicochemical factors influence the essential oil of Thymus pubescens (Lamiales: Lamiaceae). Journal of Biological & Environmental Sciences, 10(29), 45-51.
  13. IUCN (2022). Guidelines for using the IUCN red list categories and criteria. Version 15. Prepared by the Standards and Petitions Committee, 116 p.
  14. Jafarian, Z., Goldansaz, M., Safaeian, R., Sonboli, A. & Kargar, M. (2020). The effect of environmental factors on the amount of essential oil of Nepeta asterotricha f. using RDA technique. Desert Management, 7(14), 167-180. DOI: 10.22034/JDMAL.2020.38666 [In Persian]
  15. Jamzad, Z. (2012). Nepeta In: Assadi, M., Maassoumi, A.A. & Mozaffarian, M. (eds.), Flora of Iran, no. 76: Lamiaceae, pp. 454-609. Tehran: Research Institute of Forests and Rangelands Press. [In Persian]
  16. Jamzad, Z., Grayer, R. J., Kite, G. C., Simmonds, M. S. J., Ingrouille, M. & Jalili, A. (2003). Leaf surface flavonoids in Iranian species of Nepeta (Lamiaceae) and some related genera. Biochemical Systematics and Ecology, 31(6), 587-600. DOI: 1016/S0305-1978(02)00221-1
  17. Kizil, S., Toncer, O., Diraz, E. & Karaman, S. (2015). Variation of agronomical characteristics and essential oil components of Zahter (Thymbra spicata var. spicata) populations in semi-arid climatic conditions. Turkish Journal of Field Crops, 20(2), 242-251. DOI: 10.17557/tjfc.46517
  18. Layeghhaghighi, M., Hassanpour Asil, M., Abbaszadeh, B., Sefidkon, F. & Matinizadeh, M. (2017). Investigation of altitude on morphological traits and essential oil composition of Nepeta pogonosperma Jamzad and Assadi from Alamut region. Journal of Medicinal Plants and By-products (6)1, 35-40. DOI: 22092/JMPB.2017.113148
  19. Malakikia, Z., Hakimi, L. & Bahadori, F. (2020). The qualitative and quantitative analysis of Nepeta eremokosmos f. in its natural habits (Semnan province) during the phenological stages. Journal of Medicinal Plants, 19(75), 213-222. DOI: 10.29252/jmp.19.75.213 [In Persian]
  20. Milos, M., Radonic, A., Bezic, N. & Dunkic, V. (2001). Localities and seasonal variations in the chemical composition of essential oils of Satureja montana and S. cuneifolia Ten. Flavour and Fragrance Journal, 16(3), 157-160. DOI: 10.1002/ffj.965
  21. Mohammadian, A., Karamian, R., Mirza, M. & Sepahvand, A. (2014). Effects of altitude and soil characteristics on essential of Thymus fallax et C.A. Mey. in different habitats of Lorestan province. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 30(4), 519-528. DOI: 10.22092/ijmapr.2014.9832 [In Persian]
  22. Najafpour Navaei, M. & Mirza, M. (2017). The investigation of essential oil composition in Nepeta cephalotes and Nepeta gloeocephala Rech.f. in dry and wet conditions. Ecophytochemical Journal of Medicinal Plants, 5(3), 39-47. [In Persian]
  23. Rustaiyan, A., Komeilizadeh, H., Monfared, A., Nadji, K., Masoudi, S. & Yari, M. (2000). Volatile constituents of Nepeta denudata and N. cephalotes Boiss. from Iran. Journal of Essential Oil Research, 12(4), 462-466. DOI: 10.1080/10412905.2000.9699565
  24. Safaei-Ghomi, J., Bamoniri, A., Haghani, M. & Batooli, H. (2006). Essential oil composition of Nepeta gloeocephalaf. from Iran. Journal of Essential Oil Research, 18(6), 635-637. DOI: 10.1080/10412905.2006.9699189
  25. Sajjadi, S. E. (2005). Analysis of the essential oil of Nepeta sintenisii from Iran. DARU, 13(2), 61-64.
  26. Sefidkon, F. & Jamzad, Z. (2007). Essential oil composition of four Iranian Nepeta species ( cephalotes, N. bornmuelleri, N. mirzayanii and N. bracteata). Journal of Essential Oil Research, 19(3), 262-265. DOI: 10.1080/10412905.2007.9699274
  27. Talebi, S. M., Ghorbani Nohooji, M., Yarmohammadi, M., Khani, M. & Matsyura, A. (2019). Effect of altitude on essential oil composition and on glandular trichome density in three Nepeta species ( sessilifolia, N. heliotropifolia and N. fissa). Mediterranean Botany, 40(1), 81-93. DOI: 10.5209/MBOT.59730
  28. Tucker, A. O. & Tucker, S. S. (1988). Catnip and the catnip response. Economic Botany, 42(2), 214-231. DOI: 1007/BF02858923
  29. Wagner, H. & Wolf, P. (1977). New natural products and plant drugs with pharmacological, biological and therapeutical activity. New York: Springer Verlag.
  30. Yarmoohammadi, M., Talebi, S. M. & Ghorbani Nohooji, M. (2017). Infraspecific variations in essential oil and glandular trichomes in Nepeta heliotropifolia. BIODIVERSITAS, 18(3), 964-970. DOI: 13057/biodiv/d180314
مدیریت بیابان
دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 28
6 مقاله
اسفند 1402
صفحه 1-18

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 23 دی 1402
  • تاریخ بازنگری: 04 اسفند 1402
  • تاریخ پذیرش: 06 اسفند 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار