ارزیابی تغییرات مکانی فرسایش‌پذیری بادی اراضی در حاشیۀ دریاچه ارومیه

نظری سامانی, علی اکبر; راهداری, محمدرضا; راهی, غلامرضا

doi:10.22034/jdmal.2020.44929

ارزیابی تغییرات مکانی فرسایش‌پذیری بادی اراضی در حاشیۀ دریاچه ارومیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

² استادیار، دانشکدة کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربت حیدریه، تربت حیدریه، ایران.

³ عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی بوشهر.

10.22034/jdmal.2020.44929

چکیده

فرسایش بادی یکی از فرآیندهای مهم تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمهخشک جهان به شمار می آید. با توجه به رخداد پسروی سطح آب دریاچه ارومیه در دهه 1380و احتمال وقوع فرآیند فرسایش بادی و گردوغبار، لازم است تا نقش اراضی حاشیه این دریاچه از منظر حساسیت به بادبردگی ارزیابی شود. برای این منظور از مطالعات ژئومرفولوژی و برداشت های میدانی به همراه شاخص های دانه بندی و تحلیل سرعت آستانه بهره گیری شد. نتایج نشان داد که رخساره های اراضی شور و پف کرده (19%)، اینسلبرگ (13/5%)، پوسته نمکی همراه با خشکه رود (12/8%) و اراضی رها شده (10/7%)، به ترتیب بیشترین سطح از اراضی حاشیۀ دریاچه را به خود اختصاص داده اند. نتایج دانه بندی بیانگر این است که میانگین قطر ذرات برابر با 870 میکرون و میانگین جورشدگی و کج شدگی به ترتیب برابر با 2/91 و 0/15- هستند. ارزیابی سرعت آستانه فرسایش بادی به روش ولیکانف نشان داد که بیشترین سرعت آستانه 18/83 نات و کمترین آن 8/3 نات است، و از سویی میانگین آن در نمونه های برداشت شده 12 نات و میانگین وزنی رخساره های ژئومورفولوژی 11 نات برآورد شده است. بیشترین فرسایش پذیری نیز متعلق به اراضی شور و پف کرده نمکی است. مقدار پتانسیل فرسایش پذیری منطقه بسیار زیاد است، ولی در عمل به دلیل نوع اقلیم (بارش و دما) و حضور پوشش گیاهی مقدار فرسایش بادی در شرایط طبیعی کم است. پهنه بندی فرسایش پذیری نشان دهنده حساسیت بیشتر اراضی درقسمت های جنوب شرقی جزیزه اسلامی و شمال غرب دریاچه ارومیه است. ارزیابی گلماسه سالانه نشان می دهد که بیشترین مقدار پتانسیل حمل ماسه به ترتیب در ایستگاه های تبریز (UDI=0/05, DP=232)، خوی (130=UDI=0/49, DP) و ارومیه (63=UDI=0/59, DP) است. بر پایه وجود منابع تولید ماسه و انرژی باد در قسمت غربی و شمال غربی دریاچه ارومیه امکان شکل گیری تپه های ماسه ای و فرسایش بادی وجود دارد، ولی با توجه به وجود منابع زیاد نمک لازم است تا از دیدگاه هجوم نمک و رخ دادن هوازدگی نمکی پژوهش های بیشتری در اراضی حاشیه دریاچه انجام شود.

کلیدواژه‌ها