ارزیابی کمّی گسترش بیابان‌زایی با بهره‌گیری از تغییرات زمانی-مکانی تولید خالص اوّلیه در مناطق خشک شمال شرق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری بیابانزدایی، گروه بیابانزدایی، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

2 استادیار، گروه بیابانزدایی، دانشکدة کویر شناسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

3 دانشیار، گروه بیابانزدایی، دانشکدة کویر شناسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

4 استادیار، گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکدة منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

تولید خالص اوّلیه یک شاخص حساس به تغییرات عوامل اقلیمی و فعالیت‌های انسانی است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی کمّی نقش نسبی تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی بر توسعه بیابان‌زایی در شهرستان‌های تربت حیدریه و بجنورد بر پایة بهره­گیری از تغییرات زمانی-مکانی تولید خالص اوّلیه انجام شد. ابتدا تولید خالص اوّلیه با اندازه‌گیری زمینی برآورد شد. سپس با استفاده از مدل CASA و در طی دورة آماری 1364 تا 1395 شبیه‌سازی شد. برای تعیین نقش نسبی تغییرات اقلیم و فعالیت‌های انسانی در توسعه یا بازگشت بیابان‌زایی‌، شش سناریو طراحی شد. نتایج پژوهش نشان داد که تولید خالص اوّلیه در طول دورة 31 ساله کاهش یافته و روند تغییرات آن منفی است. بررسی سناریو‌های مختلف بیابان‌زایی نشان داد که شهرستان بجنورد تحت سناریوی گسترش بیابان‌زایی ناشی از تغییرات اقلیمی و شهرستان تربت حیدریه تحت سناریوی گسترش بیابان‌زایی ناشی از تعامل بین تغییرات اقلیم و فعالیت‌های انسانی است. براین اساس، روند شیب تغییرات تولید خالص اوّلیه واقعی و پتانسیل در شهرستان‌های بجنورد و تربت حیدریه، منفی و شدت آن در طبقه کاهشی کم تا متوسط طبقه‌بندی گردید. همچنین روند شیب تغییرات تولید خالص اوّلیه ناشی از فعالیت‌های انسانی در شهرستان تربت حیدریه مثبت و در طبقه افزایش کم تا متوسط و در شهرستان بجنورد، منفی و در طبقه کاهشی کم طبقه‌بندی گردید. بررسی سناریو‌های توسعه و یا بازگشت بیابان‌زایی نشان داد که 23/61­% از مساحت کل مناطق مورد بررسی تحت تأثیر گسترش بیابان‌ز‌ایی ناشی از اثر عوامل اقلیمی بوده و 77/38­% آن نیز متأثر از تعامل عوامل اقلیمی و فعالیت‌های انسانی در توسعه بیابان‌ز‌ایی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات